Środa Popielcowa
Posypywanie głów popiołem powstało w związku z praktyką publicznej pokuty. W Środę Popielcową pokutnicy wyznawali grzechy i przywdziewali włosiennice, a biskup posypywał ich głowy popiołem. Po odmówieniu psalmów pokutnych biskup wydalał ich ze świątyni przy śpiewie słów, którymi Pan Bóg zapowiedział Adamowi wygnanie z raju. Po ostatnim upomnieniu przez biskupa zamykano drzwi zostawiając pokutników na zewnątrz. Dzielili się oni na cztery grupy zależnie od stopnia winy. Najniższą stanowili «płaczący», którym nie wolno było wchodzić do kościoła. Pozostawali oni na dziedzińcu i ze łzami prosili wchodzących o modlitwy. Na drugim stopniu byli «słuchający», którzy stojąc razem z katechumenami w przedsionku świątyni słuchali pouczającej części Mszy świętej. Pokutnicy trzeciego stopnia, «klęczący», zajmowali miejsce w głównej nawie i po wyjściu słuchających otrzymywali błogosławieństwo biskupa. Pokutnicy czwartego stopnia, «stojący», mieli prawo uczestniczyć w całej Mszy świętej, ale byli wyłączeni od Komunii św. Pokutnicy byli zobowiązani do surowych praktyk pokutnych, przez które mieli zadośćuczynić za grzechy i dać dowód poprawy. Pojednanie pokutników z Kościołem odbywało się w Wielki Czwartek. Z czasem także inni wierni zaczęli poddawać się obrzędowi posypania popiołem. Papież Urban II na synodzie w Bonewencie w roku 1091 rozszerzył ten obrzęd na wszystkich wiernych.
Popiół jest symbolem znikomości świata oraz pokory i pokuty. Poddając się obrzędowi posypania głów popiołem uznajemy publicznie naszą grzeszność i wyrażamy chęć poprawy. Na mocy zasług Kościoła otrzymujemy pomoc Bożą do gorliwego odbycia Wielkiego Postu.
Poświęcenie Popiołu
Antyfona
Ps 68:17
Wysłuchaj nas, Panie, gdyż łaskawe jest miłosierdzie Twoje, w wielkiej litości swojej wejrzyj na nas.
Ps 68:2
Wybaw mnie, Boże, bo wody doszły mi po szyję.
Chwała Ojcu.
Wysłuchaj nas, Panie, gdyż łaskawe jest miłosierdzie Twoje, w wielkiej litości swojej wejrzyj na nas.
Kapłan, stojąc po stronie Lekcji, nie zwracając się w stronę ludu, ze złączonymi rękoma (które są złączone także podczas następujących modlitw) mówi:
℣. Pan z wami.
℟. I z duchem twoim.
Módlmy się.
Wszechmogący, wieczny Boże, przebacz pokutującym, daj się przebłagać ich modłami i racz zesłać z nieba świętego Anioła Twego, który by pobłogo ☩ sławił i po ☩ święcił ten popiół. Niech się on stanie zbawiennym lekiem dla wszystkich, którzy pokornie wzywają świętego imienia Twego i w poczuciu swoich przewinień sami się oskarżają przed obliczem Boskiej łaskawości, opłakując swoje występki, oraz usilnie dopraszają się Twojej ojcowskiej dobroci. Spraw, przez wezwanie świętego imienia Twojego, aby wszyscy posypani tym popiołem, dla odpuszczenia grzechów, otrzymali zdrowie dla ciała i pomoc dla duszy. Przez Chrystusa, Pana naszego.
℟. Amen.
Módlmy się.
Boże, Ty nie chcesz śmierci grzeszników, lecz ich pokuty, wejrzyj łaskawie na ułomność natury ludzkiej i racz w Swej dobroci pobłogo ☩ sławić ten popiół, którym zamierzamy posypać nasze głowy na znak pokory i dla uzyskania przebaczenia. Gdy uznajemy, że jesteśmy prochem i w proch się obrócimy, ponieważ zasługuje na to nasza przewrotność, udziel nam w miłosierdziu Swoim odpuszczenia wszystkich grzechów i nagrody obiecanej pokutującym. Przez Chrystusa, Pana naszego.
℟. Amen.
Módlmy się.
Boże, który wzruszasz się pokorą i dajesz się przebłagać zadośćuczynieniem, nakłoń Swe ojcowskie ucho ku naszym prośbom i zlej łaskę Twego błogosławieństwa na posypane popiołem głowy Twoich sług; napełnij ich duchem skruchy, spełnij słuszne ich prośby, a udzielone im dary utwierdź i zachowaj zawsze nienaruszone. Przez Chrystusa, Pana naszego.
℟. Amen.
Módlmy się.
Wszechmogący, wieczny Boże, który udzieliłeś przebaczenia Niniwitom pokutującym w popiele i włosiennicy, daj nam łaskawie tak naśladować ich w pokucie, abyśmy również uzyskali przebaczenie.
Przez Chrystusa, Pana naszego.
℟. Amen.
Celebrans nakłada kadzidło do trybularza. Następnie trzykrotnie kropi popiół wodą święconą, recytując antyfonę “Asperges me”, po czym trzykrotnie okadza popiół. Następnie najwyższy godnością kapłan spośród kleru podchodzi do ołtarza i nakłada popiół Celebransowi, który nie przyklęka. Jeśli jednak inny kapłan nie jest obecny, Celebrans przyklęka przed ołtarzem i sam nakłada popiół na swoją głowę nic nie mówiąc, podczas gdy chór śpiewa:
1 Antyfona
Jl 2:13
Odmieńmy sposób życia, pokutujmy w popiele i włosiennicy, pośćmy i płaczmy przed Panem, gdyż Bóg nasz jest pełen miłosierdzia i gotów odpuścić nam nasze grzechy.
2 Antyfona
Jl 2:17
Między przedsionkiem a ołtarzem niechaj płaczą kapłani, słudzy Pańscy, i niech mówią: Przepuść, Panie, przepuść ludowi Twojemu, a nie zamykaj ust śpiewającym chwałę Twoją, Panie.
Responsorium
Est 13; Jl 2
Zmieńmy na lepsze wszystko to, czym zgrzeszyliśmy w naszym zaślepieniu, abyśmy, gdy nas znienacka zaskoczy dzień śmierci, nie szukali czasu na pokutę, kiedy go już nie będziemy mogli znaleźć. Wejrzyj na nas, Panie, i zmiłuj się: albowiem zgrzeszyliśmy przeciw Tobie.
Ps 78:9
Wspomóż nas Boże, nasz Zbawicielu, i dla chwały imienia Twego wybaw nas, Panie. Wejrzyj.
℣. Chwała Ojcu, i Synowi, i Duchowi Świętemu. Wejrzyj.
Celebrans, podczas gdy śpiewane są antyfony i responsorium, najpierw nakłada popiół najwyższemu godnością kapłanowi, od którego otrzymał ów popiół, a w następnej kolejności kapłanom w ornatach, którzy przyklękają przed ołtarzem, i mówi:
Rdz 3:19
Pamiętaj, człowiecze, że jesteś prochem i w proch się obrócisz.
Następnie podchodzą pozostali, najpierw klerycy według porządku, potem wierni; klękają przez ołtarzem, a Celebrans nakłada popiół jednemu po drugim, wypowiadając te same słowa, co w przypadku asystujących kapłanów. Po skończeniu nakładania popiołu Celebrans mówi:
℣. Pan z wami.
℟. I z duchem twoim.
Módlmy się.
Dozwól nam, Panie, przez post zająć stanowisko w chrześcijańskim boju, abyśmy zostali umocnieni wstrzemięźliwością do walki ze złym duchem. Przez Chrystusa, Pana naszego.
Introit
Mdr 11:24 11:25; 11:27
Wszystkim okazujesz miłosierdzie, Panie, i żadnego ze swych stworzeń nie masz w nienawiści. Darowujesz grzechy ludziom, aby się nawrócili, i przebaczasz im: albowiem Ty jesteś Panem, Bogiem naszym.
Ps 56:2
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się nade mną, bo Tobie ufa dusza moja.
Chwała Ojcu.
Wszystkim okazujesz miłosierdzie, Panie, i żadnego ze swych stworzeń nie masz w nienawiści. Darowujesz grzechy ludziom, aby się nawrócili, i przebaczasz im: albowiem Ty jesteś Panem, Bogiem naszym.
Kolekta
Udziel, Panie, wiernym Twoim łaski, aby rozpoczęli ten czcigodny i uroczysty post z należną pobożnością i przebyli go służąc Tobie w pokoju.
Przez Pana.
Lekcja
Czytanie z Księgi Proroka Joela.
Jl 2:12-19
Słowami proroka Joela Kościół wzywa nas do postu i wewnętrznego nawrócenia. Pokuta, którą głosił Prorok, miała charakter społeczny. Podobnie Wielki Post jest okresem wspólnego postu i wspólnej modlitwy całego Kościoła.
To mówi Pan: Nawróćcie się do mnie całym sercem waszym przez post, płacz i żal. I rozdzierajcie serca wasze, a nie wasze szaty. I nawróćcie się do Pana Boga waszego, bo łaskawy jest i litościwy, cierpliwy i wielkiego miłosierdzia, a współczujący w nieszczęściu. Kto wie, może się odwróci i wybaczy i zostawi po sobie błogosławieństwo na ofiarę i płynną obiate dla Pana Boga waszego.
Uderzcie w trąbę na Syjonie, uświęćcie post, zwołajcie zgromadzenie, zbierzcie lud, poświęćcie zebranie, w jedno zbierzcie starców, zgromadźcie dzieci i niemowlęta. Niech wynijdzie oblubieniec z łożnicy swojej, a oblubienica ze swej komnaty. Pomiędzy przedsionkiem a ołtarzem płakać będą kapłani, słudzy Pańscy, i mówić będą: «Przepuść, Panie, przepuść ludowi Twemu, a dziedzictwa Twego na wzgardę nie wydawaj, by mieli nad nimi panować poganie. Czemuż mówią pomiędzy narodami: Gdzież jest ich Bóg?»
Zapłonął Pan miłością ku ziemi swojej i przepuścił swemu ludowi. I odpowiedział Pan, i rzekł ludowi swemu: Oto ja ześle wam pszenicę i wino, i oliwę, a nasycicie się nimi. I nie wydam was na wzgardę poganom – mówi Pan wszechmogący.
Graduał
Ps 56:2; 56:4
Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się nade mną, bo Tobie ufa dusza moja.
℣. Sięgnął nieba i wybawił mnie, hańbą okrył tych, co mnie dręczą.
Traktus
Ps 102:10
Panie, nie postępuj z nami według naszych grzechów ani nie odpłacaj nam według win naszych.
Ps 78:8-9
Nie pamiętaj, Panie, dawnych nieprawości naszych. Niech rychło wyjdzie ku nam miłosierdzie Twoje, bo jesteśmy bardzo nieszczęśliwi. (Tu się przyklęka)
℣. Wspomóż nas, Boże, nasz Zbawicielu, i dla chwały imienia Twego wybaw nas, Panie, i odpuść nam grzechy dla imienia Twego.
Powyższy traktus odmawia się w poniedziałki, środy i piątki Wielkiego Postu z wyjątkiem środy Suchych Dni i Wielkiej Środy.
Ewangelia
Ciąg dalszy ☩ Ewangelii świętej według Mateusza.
Mt 6:16-21
Onego czasu: Mówił Jezus uczniom swoim: «Gdy pościcie, nie bądźcie smutni jako obłudnicy. Twarze bowiem swoje wyniszczają, aby okazali ludziom, że poszczą. Zaprawdę powiadam wam, że wzięli nagrodę swoją.
Ale ty, gdy pościsz, namaść głowę swoją i obmyj oblicze swoje, abyś nie okazał ludziom, że pościsz, ale Ojcu twojemu, który jest w skrytości. A Ojciec twój, który widzi w skrytości, odda tobie. Nie skarbcie sobie skarbów na ziemi, gdzie rdza i mól psuje i gdzie złodzieje wykopują i kradną. Ale skarbcie sobie skarby w niebie, gdzie ani rdza zepsuje, ani mól stoczy i gdzie złodzieje nie wykopują ani kradną. Albowiem gdzie jest skarb twój, tam i serce twoje».
Antyfona na Ofiarowanie
Ps 29:2-3
Sławić Cię będę, Panie, bo mnie wybawiłeś i nie sprawiłeś ze mnie uciechy mym wrogom. Panie, do Ciebie wołałem, a Tyś mnie uzdrowił.
Sekreta
Spraw, prosimy Cię, Panie, abyśmy należycie się usposobili do ofiarowania Tobie tych darów, przez które obchodzimy początek czcigodnego misterium postu.
Przez Pana.
Prefacja
Prefacja Wielkopostna
Zaprawdę godne to i sprawiedliwe, słuszne i zbawienne, abyśmy zawsze i wszędzie Tobie składali dziękczynienie, Panie, Ojcze święty, wszechmogący, wieczny Boże:
Ty przez post ciała uśmierzasz wady, podnosisz ducha, udzielasz cnoty i nagrody, przez Chrystusa, Pana naszego.
Przez Niego majestat Twój chwalą Aniołowie, uwielbiają Państwa, z lękiem czczą Potęgi. A wspólnie z nimi w radosnym uniesieniu sławią Niebiosa, Moce niebieskie i błogosławieni Serafini. Z nimi to, prosimy, dozwól i naszym głosom wołać w pokornym uwielbieniu:
Antyfona na Komunię
Ps 1:2,3
Kto rozważa Prawo Pańskie dniem i nocą, ten wyda owoc w swym czasie.
Pokomunia
Niech nas wspomaga, Panie, przyjęty Sakrament, aby nasze posty były miłe Tobie, a nam przyniosły wyleczenie.
Przez Pana.
Modlitwa nad ludem
Diakon, jeżeli służy do Mszy, zwrócony w stronę ludu, ze złączonymi rękoma mówi. W przeciwnym razie mówi Celebrans, stojąc w tym samym miejscu, przed księgą, nie zwracając się w stronę ludu.
Módlmy się.
Pochylcie głowy wasze przed Bogiem.
Wejrzyj łaskawie, o Panie, na wiernych, którzy chylą się przed Twoim majestatem, aby posileni Boskim darem zawsze byli podtrzymywani niebieską pomocą.
Przez Pana.